02.12.2016.
Pitanja: S obzirom na to da je i prema Zakonu o zaštiti korisnika finansijkih usluga, u nadležnosti Narodne banke da kontroliše banke, zanima nas da li sve banke na teritoriji Srbije poštuju Zakon prema kome nemaju pravo da nenaplative kredite ustupaju, prodaju tzv. agencijama za uterivanje dugova? Koje godine i kojim Zakonom je zabranjeno bankama da ustupaju nenaplative kredite agencijama za uterivanje dugova? Koliko ste od tada do danas dobili pritužbi fizičkih i pravnih lica koje su se odnosile na to da su banke ustupile njihove kredite agencijama za naplatu potraživanja umesto drugoj banci kako je to Zakonom o zaštiti korisnika finansijskih usluga; za koliko ste ocenili da su osnovane i šta ste konkretno učinili po tom pitanju (u navedenom periodu, za koliko banaka za koje ste utvrdili da jesu prekršile Zakon tako što su kredite ustupile nekoj agenciji, a ne drugoj banci, ste izrekli novčanu kaznu i u kom iznosu i koje ste još mere preduzimali)? Koje su sve kazne predviđene za banke koje prodaju nepnaplaticve kredite tzv. agencijama za uterivanje dugova i za takve agencije koje ih otkupe? Da li je Narodna banka nadležna za kontrolu rada agencija za naplatu potraživanja i s tim u vezi ko i na koji način može da zaštiti građane od neprofesionalnog odnosa, uznemiravanja, radnika tih agencija? Na koji način bi banka trebalo da komunicira sa građanima od kojih pokušava da naplati kredit, gde je granica između profesionalnog pokušaja naplate dugovanja i uznemiravanja, pa samim tim i agencije kojima ustupaju nenaplative kredite? Koje su kazne predviđene za banke koje ustupajući nenaplative kredite tzv. agenciji za uterivanje dugova, daju i sve podatke svog klijenta tim agencijama (recimo poput onog o mesečnim primanjima klijenata) i da li ste u Srbiji u bilo kojoj banci u proteklih pet godina naišli na takve slučajeve i kako ste postupili? Molbi koju smo danas poslali priključujemo i sledeća pitanja: Da li banke imaju pravo i po kom pravnom osnovu da angažuju agenciju za naplatu potraživanja samo da zove klijente umesto njih, bez da im ustupe nenaplaćeni kredit? Da li Narodna banka ima saznanja da agencije i banke imaju takve ugovore, da li je kontrolisala ugovore i šta je utvrđeno? U slučaju da banke imaju pravni osnov da angažuju agencije za naplatu potraživanja da samo pozivaju njihove klijente, na koji način Narodna banka može da spreči neporofesionalno ponašanje radnika agencija prema klijentima u vidu pretnji, zastrašivanja, neljubaznosti, vršenja pritiska čestim pozivima i snimanje razgovora s klijentom koji sa tim nije upoznat, s obzirom na to da se u Zakonu o zatiti korisnika finansijskih usluga navodi sledeće: "Opštim uslovima poslovanja davalac finansijske usluge je dužan da obezbedi primenu dobrih poslovnih običaja, dobru poslovnu praksu i fer odnos prema korisniku, kao i usklađenost ovih uslova s propisima". S obzirom na poslednje pitanje i odgovor, molimo Vas da konkretnije odgovorite na koji način Narodna banka može da zaštiti građane od nerofesionalnog odnosa agencija za naplatu potraživanja koje banka angažuje da poziva njene klijente i podseća na rate za kredit, imajući u vidu da je po Zakonu o zaštiti korisnika finansijskih usluga banka dužna da obezbedi fer odnos sa dužnikom i dobru profesionalnu praksu? Da li je propust banke ako radnici agencije, koju je banka angažovala da poziva u njeno ime klijnete zbog kredita, krše odredbe Zakona o zaštiti korisnika finansijskih usluga u delu koji se odnosi na fer odnos i dobru poslovnu praksu - recimo uznemiravaju učestalim pozivima, uvredama i tome slično? Na koji način u tom slučaju Narodna banka postupa i kom broju banaka ste naložili da raskine ugovor sa agencijom za naplatu potraživanja zato što ne poštuje gore navedenu odredbu o fer odnosu sa klijentom?
Odgovor: U vezi sa ustupanjem potraživanja, potrebno je imati u vidu to da je važećim propisima regulisano da banka može da ustupi, odnosno proda potraživanje kako bi umanjila kreditni rizik i mogućnost nastanka negativnih efekata na finansijski rezultat i kapital banke zbog neizvršavanja obaveza dužnika prema banci. Mogućnost ustupanja potraživanja od fizičkih lica predviđena je Zakonom o zaštiti korisnika finansijskih usluga (Zakon), koji se primenjuje od 5. decembra 2011.godine i to isključivo drugim bankama, a propisima koji regulišu poslovanje banke regulisano je ustupanje potraživanja od pravnog lica, preduzetnika i poljoprivrednika. Zakonom je propisano da banka potraživanje iz jednog ugovora može ustupiti samo jednoj banci i dužna je da obavesti korisnika o ustupanju tog potraživanja. Istim zakonom je propisano da kada se radi o ustupanju potraživanja banke iz ugovora o kreditu, o dozvoljenom prekoračenju računa i o izdavanju i korišćenju kreditne kartice koji je zaključen sa fizičkim licem, drugoj banci, korisnik zadržava sva prava koja su ugovorena, kao i pravo isticanja prigovora prema drugoj banci koje je imao i prema prvoj banci, a druga banka ne može korisnika dovesti u nepovoljniji položaj od položaja koji bi imao da to potraživanje nije preneto i korisnik zbog toga ne može biti izložen dodatnim troškovima. Ukoliko banka ne postupi na navedeni način, Narodna banka Srbije može, shodno Zakonu, banci rešenjem izreći novčanu kaznu koja je predviđena u rasponu od 80.000 do 1.000.000 dinara, po pritužbi. Međutim, banka može potraživanje od pravnog lica, preduzetnika i poljoprivrednika da ustupi drugoj banci, s tim što radi smanjenja loše aktive, banka može da ustupi i drugom pravnom licu potraživanja od pravnog lica, preduzetnika i poljoprivrednika, i to: dospelo potraživanje i potraživanje koje još nije dospelo, ali se smatra problematičnim u smislu odluke kojom se uređuje klasifikacija bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke i klasifikovano je kao problematično, shodno odluci kojoj je regulisano upravljanje rizicima banke. Takođe, banka je dužna da Narodnu banku Srbije obavesti o nameravanom ustupanju potraživanja najkasnije 30 dana pre zaključenja ugovora o tom ustupanju i da joj uz to obaveštenje dostavi propisanu dokumentaciju. Izuzetno banka može da, u slučaju hitnosti, kada je ustupanje potraživanja neophodno radi poboljšanja njenog finansijskog položaja, od Narodne banke Srbije zatraži odobrenje da joj obaveštenje i propisanu dokumentaciju dostavi i u roku kraćem od propisanog roka, ali ne kasnije od pet radnih dana pre zaključenja ugovora o ustupanju potraživanja.
Kao što je napred navedeno, Zakonom je zabranjeno da se potraživanja banke od fizičkih lica (dospela i nedospela) ustupaju, odnosno prodaju drugim pravnim licima, odnosno licima koja nisu banka tj. licima koja nisu dobila dozvolu za rad Narodne banke Srbije. Do dana početka primene Zakona, banka je mogla samo dospela potraživanja od fizičkih lica, ali posle neuspelog pokušaja naplate, da ustupi pravnom licu u Republici Srbiji koje se pretežno bavi finansijskom delatnošću u RS, koje nije povezano lice u smislu zakona kojim se uređuju banke, a nije mogla isto ustupiti i većem broju lica.
Od donošenja Zakona do danas Centar je primio neznatan broj prigovora po ovom osnovu koji su se odnosili na potraživanja koja su ustupljena pre početka primene Zakona. Naime, od donošenja Zakona, nije bilo prigovora koji su se odnosili na ustupanje potraživanja drugom pravnom licu.
Kada se radi o ustupanju potraživanja banke iz ugovora o kreditu, o dozvoljenom prekoračenju računa i o izdavanju i korišćenju kreditne kartice koji je zaključen sa fizičkim licem drugoj banci, shodno članu 39. Zakona je propisano da ukoliko banka ustupi ovo potraživanje drugom pravnom licu, kazniće se novčanom kaznom od 80.000 do 1.000.000 dinara, po pritužbi.
Narodna banka Srbije ne izdaje dozvole za rad pravnim licima, agencijama za naplatu potraživanja, te nema zakonska ovlašćenja za njihovu kontrolu.
Zakonom je propisana obaveza banke da u ugovoru definiše način komunikacije sa korisnikom kada ga obaveštava o dospelim obavezama po konkretnom ugovoru (najčešće je to pisanim putem ili SMS porukom ili preuzimanjem informacija na šalteru banke), s tim da je Zakonom definisana obaveza banke da korisniku šestomesečno , bez naknade dostavlja obaveštenje o stanju njegovog duga po ugovoru o kreditu. Međutim, treba imati u vidu da banka može neke poslove da poveri i trećim licima. Poveravanje tih aktivnosti vrši se na osnovu ugovora zaključenog između banke i lica kome se te aktivnosti poveravaju, pod uslovom da je banka, najkasnije 30 dana pre zaključenja tog ugovora o poveravanju obavestila Narodnu banku Srbije i uz to obaveštenje dostavila propisanu dokumentaciju. Banka odgovara za poslove koje je poverila trećem licu.
Saglasno odredbama Zakona o bankama koje regulišu bankarsku tajnu, banka može podatke o klijentu koji se smatraju bankarskom tajnom saopštiti trećim licima samo uz pismeno odobrenje tog klijenta, osim ako ovim ili drugim zakonom nije drukčije propisano, s tim što banka ima pravo da podatke koji predstavljaju bankarsku tajnu saopšti istražnom sudiji, javnom tužiocu i sudovima, odnosno drugim organima koji vrše javnopravna ovlašćenja isključivo radi zaštite svojih prava, u skladu sa zakonom.
Bankarskom tajnom smatraju se: 1) podaci koji su poznati banci a odnose se na lične podatke, finansijsko stanje i transakcije, kao i na vlasništvo ili poslovne veze klijenata te ili druge banke, 2) podaci o stanju i prometu na individualnim depozitnim računima, kao i 3) drugi podaci do kojih banka dođe u poslovanju s klijentima.
Banka i članovi njenih organa, akcionari i zaposleni u banci, kao i spoljni revizor banke i druga lica koja zbog prirode posla koji obavljaju, imaju pristup podacima koji predstavljaju bankarsku tajnu, ne mogu te podatke saopštavati trećim licima, ni koristiti ih protivno interesu banke i njenih klijenata, niti mogu trećim licima omogućiti pristup tim podacima.
Pri tome, obaveza čuvanja bankarske tajne ne prestaje ni posle prestanka statusa po osnovu kog su ostvarili pristup podacima iz tog stava.
Imajući u vidu da je bankarska tajna vrsta poslovne tajne, ukazujemo da je odavanje poslovne tajne propisano Krivičnim zakonikom kao posebno krivično delo i to u grupi krivičnih dela protiv privrede, za čiji osnovni oblik je propisana kazna zatvora u rasponu od šest meseci do pet godina.
U skladu s Odlukom o upravljanju rizicima banke, angažovanje agencija za naplatu potraživanja bez ustupanja nenaplaćenih kredita banke je dozvoljeno i predstavlja poveravanje aktivnosti u vezi s poslovanjem banke trećem licu, koje ih obavlja kao svoju pretežnu delatnost, odnosno ima odgovarajuće iskustvo u obavljanju tih ili sličnih aktivnosti. Poveravanje aktivnosti se vrši na osnovu ugovora zaključenog između banke i lica kome se te aktivnosti poveravaju, o čemu je banka dužna da obavesti Narodnu banku Srbije 30 dana pre zaključenja tog ugovora. Narodna banka Srbije nakon prijema navedenih obaveštenja, u svakom pojedinačnom slučaju kontroliše poverene aktivnosti i ukoliko utvrdi neusklađenost sa važećim propisima preduzima odgovarajuće mere iz svoje nadležnosti.
Imajući u vidu da banka odgovara za aktivnosti u vezi s njenim poslovanjem koje je poverila trećem licu, Narodna banka Srbije prilikom kontrole utvđuje eventualnu neusklađenost sa važećim propisima i preduzima odgovarajuće mere iz svoje nadležnosti. Ako u postupku kontrole utvrdi da banka, zbog propusta u radu drugog lica kome je ugovorom poverila određene aktivnosti ne postupa u skladu sa propisima – Narodna banka Srbije može naložiti banci da raskine ugovor o poveravanju aktivnosti zaključen s tim licem.
Istovremeno napominjemo da ako se banka ili drugo pravno lice kome je poverila određene aktivnosti, višestruko obraća korisniku, protivno njegovoj volji telefonom, faksom, elektronskom poštom ili drugim sredstvom elektronske komunikacije, a da nije u pitanju naplata potraživanja iz ugovornog odnosa, to se može smatrati nasrtljivom poslovnom praksom, saglasno odredbama Zakona o zaštiti potrošača.
Takođe, ukazujemo da se samim pozivanjem korisnika u vezi sa potraživanjem iz ugovornog odnosa sa bankom ne krše odredbe Zakona, a ni odredbe Zakona o zaštiti potrošača. Međutim, korisnici i u takvim situacijama imaju pravo da se prigovorom obrate banci, i pritužbom Narodnoj banci Srbije na rad banke, ukoliko banka ne odgovori korisniku u roku od 15 dana ili korisnik odgovorom ne bude zadovoljan. Centar je u praksi imao samo jedan prigovor po tom osnovu, koji je banka rešila na zadovoljavajući način po korisnika.
Kabinet guvernera
