02.03.2020.
Pitanja: Prilikom otvaranja tekućih računa u bankama i potpisivanja ugovora za neki bankarski proizvod šta je klijent dužan da pruži na uvid? Kako se identifikuje? Da li je dužan da pokaže ličnu kartu? U pogledu adrese kakvi su propisi pošto su mi u bankama rekli da mora da se odredi zvanični kanal komuniciranja sa bankom, jer je banka dužna da šalje mnoga obaveštenja? Šta se dešava kada neko ne da adresu iz lične karte, već neku drugu, koliko su u tom lancu zaštićeni banka, klijent i nepoznato lice na čiju adresu stižu njima nepoznata obaveštenja?
Odgovor: Bliži uslovi pod kojima banka otvara, vodi i gasi tekuće račune pravnih lica, preduzetnika i potrošača (potrošač - fizičko lice koje ne obavlja delatnost), propisani su u Odluci o bližim uslovima i načinu otvaranja, vođenja i gašenja tekućih računa, koju je Narodna banka Srbije donela na osnovu Zakona o platnim uslugama.
U skladu sa tom odlukom, banka otvara tekuće račune na osnovu zahteva za otvaranje tih računa i zaključenog okvirnog ugovora o platnim uslugama kojim se uređuju uslovi za otvaranje, vođenje i gašenje tih računa. U skladu sa Zakonom o platnim uslugama, obavezni element okvirnog ugovora su, između ostalih, i ime, prezime i prebivalište, odnosno boravište korisnika platnih usluga - potrošača ili poslovno ime i sedište korisnika platnih usluga - preduzetnika ili pravnog lica. Takođe, kao jedan od obaveznih elemenata okvirnog ugovora o platnim uslugama predviđene su i informacije o načinu i sredstvima komunikacije između korisnika i pružaoca platnih usluga, i to:
(1) o sredstvima komunikacije za razmenu informacija i obaveštenja u skladu sa ovim zakonom, uključujući i tehničke zahteve koji se odnose na opremu korisnika platnih usluga,
(2) o načinu i učestalosti pružanja informacija koje se korisniku platnih usluga dostavljaju ili čine dostupnim u skladu sa ovim zakonom,
(3) o jeziku na kojem se zaključuje okvirni ugovor i na kojem će se obavljati komunikacija tokom trajanja ugovornog odnosa, ako je korisnik platnih usluga zahtevao zaključenje okvirnog ugovora i obavljanje te komunikacije na jeziku koji nije srpski,
(4) o pravu korisnika platnih usluga da mu se tokom trajanja ugovornog odnosa, na njegov zahtev, dostave kopija okvirnog ugovora i informacije iz ovog člana, i to na papiru ili drugom trajnom nosaču podataka.
Vrsta dokumentacije koja se prilaže banci uz podnošenje zahteva za otvaranje tekućeg računa zavisi od toga da li je reč o klijentu koji je potrošač, ili je reč o pravnom licu ili preduzetniku.
Ako je budući klijent banke potrošač, u zahtevu za otvaranje računa posebno se navode sledeći podaci: ime i prezime potrošača, adresa njegovog prebivališta, odnosno boravišta ako nema prebivalište, kao i jedinstveni matični broj potrošača, odnosno drugu odgovarajuću identifikacionu oznaku za potrošača koji nema državljanstvo Republike Srbije. Pored navedenog, potrošač pre zaključenja okvirnog ugovora o platnim uslugama podnosi na uvid lični dokument kojim se utvrđuje njegov identitet (lična karta, pasoš ili druga važeća isprava s fotografijom), kao i druge dokumente u skladu s propisima.
Ako je budući klijent banke pravno lice ili preduzetnik, pored zahteva za otvaranje tekućeg računa, pravna lica i preduzetnici podnose banci i sledeću dokumentaciju:
1) rešenje o upisu u registar kod nadležnog organa;
2) za podnosioca zahteva za kog nije propisano registrovanje – akt nadležnog organa o osnivanju ako je osnovan neposredno na osnovu zakona, odnosno izvod iz zakona ako je osnovan zakonom;
3) obaveštenje organa nadležnog za poslove statistike o razvrstavanju po delatnostima ako za njega razvrstavanje vrši organ nadležan za poslove statistike – u slučaju da podatak o razvrstavanju po delatnostima nije sadržan u rešenju iz odredbe pod 1) ovog stava, odnosno u slučaju iz odredbe pod 2) tog stava;
4) dokument nadležnog organa koji sadrži poreski identifikacioni broj podnosioca zahteva – u slučaju da taj podatak nije sadržan u rešenju iz odredbe pod 1) ovog stava, odnosno u slučaju iz odredbe pod 2) tog stava;
5) karton deponovanih potpisa lica ovlašćenih za raspolaganje sredstvima s računa ili drugi dokument kojim se određenom licu daje ovlašćenje za raspolaganje sredstvima na tekućem računu. Pritom, banka i korisnik platnih usluga mogu ugovoriti i drugačiji način provere autentičnosti podnosioca platnog naloga, odnosno davanja saglasnosti za izvršenje platne transakcije;
6) potpis ovlašćenog lica podnosioca zahteva koji je overio nadležni organ – osim ako je ovo lice prisutno pri podnošenju zahteva za otvaranje računa i dokumenta iz odredbe pod 5) ovog stava.
Zahtev za otvaranje tekućeg računa i dokument kojim se određenom licu daje ovlašćenje za raspolaganje sredstvima na tekućem računu mogu potpisati zakonski zastupnik podnosioca zahteva ili drugo lice koje je odgovarajućim aktom ili odlukom nadležnog organa podnosioca zahteva ovlašćeno za davanje ovlašćenja za raspolaganje sredstvima na tekućem računu, u skladu sa opštim uslovima poslovanja banke kod koje se otvara račun. Ukazujemo i na to da pravna lica i preduzetnici ne moraju dostaviti banci rešenje o upisu u registar kod nadležnog organa, obaveštenje organa nadležnog za poslove statistike o razvrstavanju po delatnostima i poreski identifikacioni broj podnosioca zahteva - i tada je banka dužna da odgovarajuće podatke koji su sadržani u ovoj dokumentaciji pribavi neposrednim uvidom u registar privrednih subjekata ili drugi javni registar koji se u skladu s propisima vodi u Republici Srbiji, odnosno preuzimanjem tih podataka u elektronskoj formi od organizacije nadležne za vođenje ovog registra.
Takođe, ukazujemo da su banke obveznici u smislu Zakona o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma i u skladu sa tim zakonom dužne su da prilikom uspostavljanja poslovnog odnosa (a otvaranje tekućeg računa svakako predstavlja uspostavljanje poslovnog odnosa) sprovedu radnje i mere poznavanja i praćenja stranke, što između ostalog podrazumeva da banke:
1) utvrde identitet stranke;
2) provere identitet stranke na osnovu dokumenata, podataka ili informacija pribavljenih iz pouzdanih i verodostojnih izvora ili putem sredstava elektronske identifikacije u skladu sa zakonom;
3) utvrde identitet stvarnog vlasnika stranke i proveri njegov identitet u slučajevima propisanim ovim zakonom;
4) pribave i procene informaciju o svrsi i nameni poslovnog odnosa ili transakcije i druge podatke u skladu sa ovim zakonom.
Banka je u skladu sa ovim zakonom dužna da odbije ponudu za uspostavljanje poslovnog odnosa, kao i izvršenje transakcije ako ne može da izvrši radnje i mere poznavanja i praćenja stranke. Takođe, banka je dužna da sprovede radnje i mere poznavanja i praćenja stranke i kada je poslovni odnos ranije uspostavljen, a postoji sumnja u istinitost ili verodostojnost pribavljenih podataka o stranci i stvarnom vlasniku.
Načini na koje je banka dužna da utvrdi i proveri identitet stranke, kao i stvarnog vlasnika, detaljno su uređeni u Zakonu o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma.
Kada je reč o fizičkom licu, banka pribavlja ime i prezime, datum i mesto rođenja, prebivalište ili boravište i JMBG fizičkog lica, (odnosno njegovog zakonskog zastupnika i punomoćnika), kao i preduzetnika koji uspostavlja poslovni odnos ili vrši transakciju, odnosno za koje se uspostavlja poslovni odnos ili vrši transakcija, kao i vrstu i broj ličnog dokumenta, naziv izdavaoca, datum i mesto izdavanja. Navedeno čini uvidom u lični dokument uz obavezno prisustvo lica čija se identifikacija vrši. Ako iz tog dokumenta nije moguće pribaviti sve propisane podatke, podaci koji nedostaju pribavljaju se iz druge službene isprave. Podaci koje, iz objektivnih razloga nije moguće pribaviti na taj način, pribavljaju se neposredno od stranke. Prilikom identifikacije lica, banka je dužna da pribavi kopiju, odnosno očitan izvod ličnog dokumenta tog lica. Kopija, odnosno očitani izvod ličnog dokumenta u elektronskom obliku sadrži kvalifikovani elektronski pečat, odnosno kvalifikovani elektronski potpis, u skladu sa zakonom kojim se uređuje elektronski potpis, sa pridruženim vremenskim žigom.
Izuzetno od prethodno navedenog, banka može da utvrdi i proveri identitet stranke koja je fizičko lice, odnosno njenog zakonskog zastupnika i na osnovu kvalifikovanog elektronskog sertifikata stranke, izdatog od strane sertifikacionog tela sa sedištem u Republici Srbiji, odnosno stranog elektronskog sertifikata koji je ravnopravan sa domaćim, u skladu sa zakonom kojim je uređeno elektronsko poslovanje i elektronski potpis.
Slično je i sa utvrđivanjem i proverom identiteta preduzetnika i pravnog lica za koje banka pribavlja poslovno ime i pravnu formu, adresu, sedište, matični broj i poreski identifikacioni broj (PIB) pravnog lica ili preduzetnika koje uspostavlja poslovni odnos ili vrši transakciju, odnosno za koje se uspostavlja poslovni odnos ili vrši transakcija. Banka navedeno čini uvidom u original ili overenu kopiju dokumentacije iz registra koji vodi nadležni organ države sedišta stranke, kao i lična dokumenta preduzetnika, čije kopije obveznik čuva u skladu sa zakonom i koja ne mogu biti starija od tri meseca od dana izdavanja. Banka može navedene podatke pribaviti i neposrednim uvidom u registar koji vodi nadležni organ države sedišta ili drugi zvanični javni registar, u kom slučaju je dužna da obezbedi kopiju izvoda iz tog registra koju čuva u skladu sa zakonom.
Dakle, iz svega navedenog jasno se vidi da je banka prilikom uspostavljanja poslovnog odnosa, odnosno otvaranja tekućeg računa klijentima, dužna da pribavi informacije koje se odnose na ime i prezime, odnosno poslovno ime pravnog lica, kao i informacije o adresi prebivališta (odnosno boravišta) fizičkog lica, odnosno adresi sedišta pravnog lica. U zavisnosti od vrste klijenta, informacije se pribavljaju uvidom u lični dokument kojim se utvrđuje identitet fizičkog lica (lična karta, pasoš ili druga važeća isprava s fotografijom), odnosno uvidom u original ili overenu kopiju dokumentacije iz registra koji vodi nadležni organ države sedišta pravnog lica (ili neposrednim uvidom u taj registar). Pritom, banke su u skladu sa Zakonom o platnim uslugama dužne da podatke o statusnim i drugim promenama pravnih lica i preduzetnika, a koji se registruju kod organizacije nadležne za vođenje registra privrednih subjekata svakog radnog dana preuzima od te organizacije u elektronskoj formi – na način i pod uslovima koje ta organizacija propiše i da usklađuje podatke u vezi s tekućim računima pravnih lica i preduzetnika u roku od tri radna dana od dana preuzimanja tih podataka. S druge strane, i pravna lica i preduzetnici dužni su da banku kod koje imaju otvoren tekući račun obaveste o statusnoj i drugoj promeni koja se registruje kod drugih organa i organizacija, kao i da preduzmu pravne radnje potrebne za usklađivanje podataka u vezi sa svojim tekućim računima sa ovom promenom – u roku od tri dana od dana prijema rešenja o upisu te promene. U tom smislu, banke su dužne da pribave adresu prebivališta (odnosno boravišta) fizičkog lica iz ličnog dokumenta tog lica, odnosno da pribave adresu sedišta pravnog lica ili preduzetnika koja je registrovana kod nadležnog organa države u kojoj se nalazi sedište tog lica (npr. u registru privrednih subjekata koji vodi Agencija za privredne registre). Da li će banka pored navedenih (obaveznih) informacija od klijenata pribaviti i neku drugu, posebnu adresu za dostavljanje pismena, odnosno adresu koju klijent prijavljuje za prijem pošte, zavisi od procene rizika banke i njene poslovne politike, pri čemu je u skladu sa Zakonom o privrednim društvima predviđeno da se adresa sedišta privrednog društva registruje u skladu sa zakonom o registraciji, kao i da privredno društvo može da ima posebnu adresu za prijem poštanskih pošiljki na teritoriji Republike Srbije, koja se takođe registruje u skladu sa zakonom o registraciji i tada se dostavljanje vrši na tu adresu, umesto na adresu sedišta društva. Pored navedenog, privredno društvo je dužno da ima i adresu za prijem elektronske pošte, koja se takođe registruje u skladu sa zakonom o registraciji. Nadzor i upravni poslovi u vezi sa privrednim registrima su u nadležnosti Ministarstva privrede.
S druge strane, u Zakonu o prebivalištu i boravištu građana, a ne u propisima iz nadležnosti Narodne banke Srbije, predviđena je obaveza (i sankcija za nepoštovanje iste) punoletnih građana da prijave i odjave svoje prebivalište, prijave i odjave boravište, kao i da prijave privremeni boravak u inostranstvu i povratak iz inostranstva, kada je to određeno tim zakonom. Nadzor nad pravilnom primenom ovog zakona sprovodi Ministarstvo unutrašnjih poslova. U tom smislu, građani i privredna društva su dužni da prijave nadležnim organima i registruju svaku promenu adrese prebivališta, odnosno sedišta, a sankcije za nepoštovanje te obaveze predviđene su propisima za čiju pravilnu primenu nije nadležna Narodna banka Srbije.
Ipak, banke kao obveznici Zakona o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma u slučaju da je uspostavljen poslovni odnos sa klijentom za koji posumnjaju da je došlo do promene podataka na osnovu kojih je taj poslovni odnos uspostavljen, ili da je reč o neistinitim podacima, dužne su da sprovedu radnje i mere praćenja stranke, te ukoliko nisu u mogućnosti da ih sprovedu (na prethodno navedeni način), dužne su da raskinu poslovni odnos sa tom strankom. Pored toga, obavezni element okvirnog ugovora o platnim uslugama su i uslovi za jednostrani raskid okvirnog ugovora, odnosno ništavost odredaba tog ugovora, kojim može biti utvrđeno da banka ima pravo da raskine okvirni ugovor u slučaju da npr. korisnik ne obavesti banku o promeni podataka o adresi svog prebivališta.
Kabinet guvernera
