Obavezna rezerva

Prema Odluci o obaveznoj rezervi banaka kod Narodne banke Srbije, osnovicu za obračun obavezne rezerve čine prosečna dnevna knjigovodstvena stanja obaveza iz prethodnog kalendarskog meseca, čiji su osnov:

• dinarski depoziti, krediti, hartije od vrednosti i druge dinarske obaveze, uključujući i delove dinarskih depozita primljenih po poslovima koje banka obavlja u ime i za račun trećih lica, a koji prelaze iznose plasmana koje je banka dala iz tih depozita, osim dinarskih obaveza indeksiranih deviznom klauzulom;
• devizni depoziti, krediti, hartije od vrednosti i druge devizne obaveze, kao i depoziti, krediti i druga devizna sredstva primljena iz inostranstva po poslovima koje banka obavlja u ime i za račun trećih lica, uključujući i dinarske obaveze indeksirane deviznom klauzulom.

Izuzetno, banke ne obračunavaju obaveznu rezervu na iznos:

• obaveza prema Narodnoj banci Srbije;
• obaveza prema bankama koje izdvajaju obaveznu rezervu kod Narodne banke Srbije;
• subordiniranih obaveza koje su uključene u obračun dopunskog kapitala banke u skladu sa odlukom Narodne banke Srbije kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke;
• dinarskih i deviznih obaveza po osnovu sredstava koja banke primaju od međunarodnih finansijskih organizacija, vlada i finansijskih institucija čiji su osnivači strane države, odnosno međunarodne finansijske organizacije, i to posredstvom države kao glavnog dužnika odnosno vlasnika tih sredstava, ili neposredno, uz uslov da pri replasiranju tih sredstava kamatne marže budu niže od prosečnih kamatnih marži na kredite koje banka odobrava iz ostalih izvora sredstava.

Radi očuvanja i jačanja stabilnosti finansijskog sistema Republike Srbije, Izvršni odbor Narodne banke Srbije može da odluči da banka u određenom periodu ne obračunava obaveznu rezervu na ukupne obaveze ili na deo obaveza banke, i to naročito u slučaju restrukturiranja banke u skladu sa zakonom kojim se uređuju banke i/ili kada se oceni da banka ima probleme s likvidnošću.

Prosečno dnevno knjigovodstveno stanje deviznih obaveza, kao i dinarskih obaveza indeksiranih deviznom klauzulom, koje čine deo devizne osnovice izražava se u evrima, s tim što se za svaki dan sredstva denominovana u drugim valutama – uključujući i dinare, preračunavaju u evre primenom zvaničnih srednjih kurseva dinara Narodne banke Srbije za odgovarajuće valute.

Obračun obavezne rezerve banke vrše jedanput mesečno, 17. u mesecu, odnosno radnog dana koji mu prethodi ukoliko je 17. u mesecu neradni dan.

Obračun obavezne rezerve se vrši primenom odgovarajućih stopa na iznos prosečnog dnevnog knjigovodstvenog stanja dinarskih i deviznih obaveza koje čine osnovicu za obračun obavezne rezerve u prethodnom kalendarskom mesecu, pri čemu se uzimaju u obzir svi dani u tom mesecu.

Obavezna rezerva na dinarske izvore se obračunava po stopi od:

• 7% – na deo dinarske osnovice koju čine obaveze sa ugovorenom ročnošću do dve godine;
• 2% – na deo dinarske osnovice koju čine obaveze sa ugovorenom ročnošću preko dve godine.

Primenom ovih stopa dobija se obračunata obavezna rezerva u dinarima.

Obavezna rezerva na devizne izvore se obračunava po stopi od:

• 23% – na deo devizne osnovice koju čine obaveze sa ugovorenom ročnošću do dve godine, a izuzetno po stopi od 100% na deo devizne osnovice koju čine dinarske obaveze indeksirene deviznom klauzulom sa ugovorenom ročnošću do dve godine;
• 16% – na deo devizne osnovice koju čine obaveze sa ugovorenom ročnošću preko dve godine, a izuzetno po stopi od 100% na deo devizne osnovice koju čine dinarske obaveze indeksirane deviznom klauzulom sa ugovorenom ročnošću preko dve godine.

Primenom ovih stopa dobija se obračunata obavezna rezerva u evrima.

• Promene stopa obavezne rezerve u periodu od januara 2005. godine.

Obračunata dinarska obavezna rezerva je šira kategorija od obračunate obavezne rezerve u dinarima, a čini je zbir:

• obračunate obavezne rezerve u dinarima;
• 46% dinarske protivvrednosti obavezne rezerve u evrima obračunate na deo devizne osnovice koju čine obaveze sa ugovorenom ročnošću do dve godine;
• 38% dinarske protivvrednosti obavezne rezerve u evrima obračunate na deo devizne osnovice koju čine obaveze sa ugovorenom ročnošću preko dve godine.

Obračunata dinarska obavezna rezerva se izdvaja u dinarima.

Obračunata devizna obavezna rezerva je uža kategorija od obračunate obavezne rezerve u evrima, a čini je:

• 54% obavezne rezerve u evrima obračunate na deo devizne osnovice koju čine obaveze sa ugovorenom ročnošću do dve godine;
• 62% obavezne rezerve u evrima obračunate na deo devizne osnovice koju čine obaveze sa ugovorenom ročnošću preko dve godine.

Obračunata devizna obavezna rezerva izdvaja se u evrima, s tim da banke kod kojih bi, zbog izdvajanja devizne obavezne rezerve u evrima, pokazatelj deviznog rizika bio veći od onog koji je propisan odlukom Narodne banke Srbije kojom se uređuje adekvatnost kapitala banke, mogu deviznu obaveznu rezervu izdvajati i u američkim dolarima.

Obračunski period traje od 18. u mesecu do 17. u narednom mesecu.

U obračunskom periodu banke su dužne da održavaju prosečno dnevno stanje izdvojene dinarske, odnosno devizne obavezne rezerve u visini obračunate dinarske, odnosno devizne obavezne rezerve, s tim da dnevno stanje izdvojene dinarske odnosno devizne obavezne rezerve može biti veće ili manje od obračunate obavezne rezerve. Za izračunavanje prosečnog dnevnog stanja izdvojene dinarske, odnosno devizne obavezne rezerve uzimaju se u obzir svi dani u obračunskom periodu.

Do maja 2008. godine, obračunski period trajao je od 11. u mesecu do 10. u narednom mesecu. S obzirom na to da je kraj obračunskog perioda koincidirao s datumom naplate PDV-a, od maja 2008. godine primenjen je novi period izdvajanja obavezne rezerve.

Narodna banka Srbije plaća bankama kamatu na iznos ostvarenog prosečnog dnevnog stanja izdvojene dinarske obavezne rezerve u obračunskom periodu do nivoa koji ne prelazi iznos obračunate dinarske obavezne rezerve. Kamata se obračunava i plaća po kamatnoj stopi u visini 0,75% na godišnjem nivou, i to drugog radnog dana po isteku obračunskog perioda.

Izuzetno, radi ublažavanja ekonomskih posledica nastalih usled pandemije bolesti COVID-19, Narodna banka Srbije na deo ovih sredstava, ukoliko su ispunjeni uslovi propisani odlukom kojom se utvrđuju kamatne stope koje Narodna banka primenjuje u postupku sprovođenja monetarne politike – plaća bankama kamatu po kamatnoj stopi u visini 1,25% na godišnjem nivou (0,75%+0,50 procentnih poena).

• u visini referentne kamatne stope uvećane za 5 procentnih poena na iznos razlike između obračunatog iznosa i ostvarenog prosečnog dnevnog stanja izdvojene dinarske obavezne rezerve i na iznos razlike između propisanog i obračunatog iznosa dinarske obavezne rezerve;
• u visini tromesečnog EURIBOR-a, koji važi na dan obračuna kamate, uvećanog za 5 procentnih poena na iznos razlike između obračunatog iznosa i ostvarenog prosečnog dnevnog stanja izdvojene devizne obavezne rezerve i na iznos razlike između propisanog i obračunatog iznosa devizne obavezne rezerve.

Narodna banka Srbije obračunava kamatu do kraja meseca za prethodni obračunski period, a naplaćuje do 8. u narednom mesecu. Kamata po osnovu obavezne rezerve obračunava se i plaća, odnosno naplaćuje u valuti u kojoj se vrši izdvajanje obavezne rezerve, tj. u dinarima i evrima.

Kamatne stope po osnovu obavezne rezerve u periodu od januara 2005. godine.